De nieuwe politiek van Europa
Luuk van Middelaar
Het boek gaat over de laatste acht jaar Europa. Wat was de bedoeling van Europa, wat blijkt het te zijn en welke noodzaak is er voor een nieuwe politiek gegeven de crises die we ervaren en ondervonden hebben? Crises die te maken hebben met grote complexe problemen, maar ook met de even ingewikkelde constitutie van Europa zelf. Luuk van Middelaar is erin geslaagd om van de crises, die we allemaal via de media hebben meegekregen, een leerzaam en toch spannend boek te maken. Hij laat zien dat die moeizame jaren vragen om zichtbaar leiderschap èn echte oppositie. Beide zijn noodzakelijk voor een levende democratie. In die zin is wat er over Europa gezegd wordt – hoewel extreem in z’n schaal en omvang – symptomatisch voor de democratie in het klein, voor ons kleine land met z’n vele gemeenten.
Eigenlijk gaat het boek over de ontwikkeling van Europa, van adolescent naar volwassenwording. In dat groeiproces doen zich crises voor; zaken die gebeuren maar niet te voorspellen zijn en soms zelfs niet denkbaar waren: de eurocrisis, de Oekraïnecrisis, de vluchtelingencrisis en de Brexitcrisis. Allemaal vraagstukken die niet meer pasten bij de weg der geleidelijkheid om problemen via regels en verdragen in ‘technisch’ op te lossen (piecemeal engineering). Politiek wordt daarin teruggebracht tot uniforme consensusvorming. Steeds duidelijker wordt dat deze ingewikkelde vraagstukken vragen om beslissingen, initiatief en gezag om knopen door te hakken. Het gaat niet om management en governance, zoals we sinds de opgang van New Public Management weten, maar om leiderschap, handelend vermogen, kortom: government. Van Middelaar laat zien dat het vraagstuk van de visquota van een hele andere orde is dan van herplaatsing van 160.000 vluchtelingen in asielquota. Europa transformeert geleidelijk aan van idealistisch Vredesproject waarin de naties zouden moeten worden opgeheven (om oorlog te voorkomen) naar een Machtsproject, waarin naties gebonden worden om zo beter de gezamenlijke belangen in de wereld te dienen. Dat betekent dat dilemma’s erkend moeten worden en contingentie ingecalculeerd, dat gekozen moet worden uit hooguit sub-optimale oplossingen. En: dat soms openbaar vuile handen gemaakt moeten worden. Maar wel met overtuiging en gericht op het grotere geheel. Van Middelaar wijst op de geleidelijke verschuiving van puur regelpolitiek naar meer gebeurtenissenpolitiek. Het snel en tijdig inspelen op ontwikkelingen met een hoog afbreukrisico vraagt om een andere manier van politiek bedrijven, maar ook om andere machtsverhoudingen van de constitutie van Europa.